Na današnji dan prije 669 godine donijet je Dušanov zakonik, najvažniji i najstrožiji zakonik srpske srednjovijekovne države kojim su utvrđena opšta načela njenog uređenja, a najpoznatiji moto ovog zakonika je “oko za oko, zub za zub”.
Jedini predstavnik svetorodne dinastije Nemanjića koji nije proglašen za sveca i prvi srpski car Dušan Silni bio je najveći vladar u Srbiji za vrijeme čije vladavine su državne granice obuhvatale čak osam današnjih država.
Svoju vladavinu, pretposljednji vladar iz nemanjićke loze učvrstio je jakim zakonodavstvom koje je vrhunac dostiglo u Dušanovom zakoniku.
Dušan je rad na Zakoniku počeo odmah nakon krunisanja za cara 1346. godine, a do danas je poznato da postoji 24 prepisa.
Ovaj najvažniji zakon srednjovijekovne Srbije donijet je na saboru Vlastele i crkvenih velikodostojnika na Vaznesenje Gospodnje 21. maja 1349. godine u Skoplju, a dopunjen 31. avgusta 1354. godine u Seru. Dopunjeno izdanje zakonika sadržalo je 201 član.
Izrađen je na temeljima Zakonopravila Svetog Save, a u određenim dijelovima Dušan direktno upućuje na ovaj dokument. Osim toga, jednim dijelom se oslanja na vizantijsko pravo.
Zakonik je usvojen kako bi se srpska država uredila propisima koji bi važili za čitavo carstvo i za sve njegove podanike.
Ovaj zakonik upamćen je kao strog. Prema istorijskim podacima doprinio je opadanju kriminala u vrijeme carske Srbije, a uređivao je neke od najčešćih prestupa današnjice – krađe, preljube, povrede ugleda i časti.
Osim odredbi ustavnog karaktera, Zakonik je regulisao prava staleža, štiteći i najniže slojeve. Imao je kazneno-pravne i procesno-pravne odredbe i odredbe iz porodičnog i nasljednog prava.
Iako je zapamćen kao veoma strog zakonik, istorijski podaci govore da su upravo takve mjere doprinijele smanjenju nedozvoljenih radnji u tadašnjoj Srbiji.
Ono što je specifično za ovaj carski akt jeste i činjenica da, osim svetovnih prestupa, uređuje i duhovna.
Među prvim stvarima koje zakonik uređuje jesu bračni odnosi. Član dva i tri ovog zakonika kažu da niko ne smije da se ženi bez blagoslova svog duhovnika, a ukoliko se to učini “takvi da se rastave”.
Ne samo da su zakonom uređivani bračni, već i seksualni odnosi, te se kažnjavala čak i “blud među supružnicima”.
“Ako vlastelinka učini blud sa svojim čovekom, da im se obema ruke odseku i nos sareže”, navodi se u ovom zakoniku.
Dušanovim zakonikom silovatelji i pedofili su se kažnjavali na sljedeći način: “I koji vlastelin uzme vlastelinku silom, da mu se obe ruke odseku i nos sareže, a ako sebar uzme vlastelinku silom, da se obesi, a ako svoju drugu uzme silom, da mu se obe ruke odseku i nos sareže”.
Laž, mito i kleveta smatrali su se takođe velikim prestupima. Falsifikovanje dokumenata kažnjavalo se oduzimanjem onoga što je se pokušalo prikriti. Za primanje mita oduzimala se sva imovina, dok se klevetnik poistovjećivao sa razbojnikom.
Psovanje se kažnjavalo novčano. U 55. članu kaže se da “ako vlastelin ili vlastelinčić opsuje sebra, da plati sto prepera, ako li sebar opsuje vlastelina ili vlastelinčića, da plati sto perpera i da se osmudi”.
U vrijeme cara Dušana prestupi načinjeni pod dejstvom opojnih pića kažnjavali su se vađenjem očiju, batinama ili sječom udova.
“Pijanica otkuda ide i ozledi koga ili poseče ili okrvavi, a ne ubije, takvomu pijanici da se oko iskopa i ruka odseče; ako li u pijanstvu što podere ili kapu skine ili drugu sramotu učini, a ne okrvavi, da ga biju sa sto štapova i da se baci u tamnicu i potom da se izvede iz tamnice i da se bije i pusti.
“Oko za oko, zub za zub” najbolje se ogleda kroz kazne vezane za najstrašnije zločine ubistva.
Kazna za ubice bila je smrt, međutim ukoliko bi se ubili najbliži srodnici, kazna je bivala stroža. “Ko se nađe da je ubio oca ili mater ili brata ili svoje čedo, takav ubica da se spali na ognju”. Ako bi neko ubio duhovno lice, mogao je da završiti i na vješalima.
U spomen na usvajanje Dušanovog zakonika 21. maj se obilježava kao Dan pravosuđa Srbije.
(Srna)
