“Novosti” u depoima Biblioteke Matice srpske, povodom dana te najstarije riznice pisane riječi u Srbiji. Pri pogledu na “Matičin apostol” zastaje dah zbog strijepnje da se dodirom ne pretvori u prah.
Samo u rijetkim prilikama, iz depoa Biblioteke Matice srpske u Novom Sadu, najstarije nacionalne i prve javne naučne biblioteke u Srba, rariteti se iznose na svjetlost dana. Rijetki imaju privilegiju da razgledaju originale najstarijih primjeraka pisane srpske pameti. Ljubaznošću upravnika Selimira Radulovića tu privilegiju imaju “Novosti” i naši čitaoci.
Već gotovo dva vijeka Matičina biblioteka predano čuva oganj srpske naučne i književne misli. Nastala je u okrilju Matice srpske, 1826. godine u Pešti “na polzu srpskog naroda”, a 28. aprila 1864. godine, ugledni peštansko-budimski Srbi Pavle Kojić, Antonije Hadžić, Јovan Trifunović i Јosif Stanković na parobrod “Napredak” bečkerečkog trgovca Јovana Forovića ukrcali su 61 sanduk blaga srpske kulture i zaplovili – kući.
Zaputili su se Dunavom u Novi Sad (Srpsku Atinu), društveni, kulturni i politički centar srpstva, u varoš u kojoj se, kako je Skerlić primijetio, “tada pisalo i mislilo za čitav srpski narod”.
Srećom, u svim ratovima Matičinu Biblioteku mimoišla su razaranja, pa ona danas nije samo najbogatija u Srbiji, već i na čitavom Balkanu. Više od tri miliona naslova pedantno je složeno na 20 kilometara dugim pokretnim policama od metala. U specijalnim depoima čuva se 671 najstarija rukopisna knjiga, od kojih je 487 pisano ćirilicom.
– Ovo je “Matičin apostol” iz 13. vijeka, naša najstarija knjiga – iz specijalne kutije, u rukavicama, viša bibliotekarka Aleksandra Drapšin pažljivo vadi knjigu tamnosmeđih korica i žutih, kitnjastom ćirilicom išaranih pergamentnih listova čije ivice su iskrzane zubom proteklih osam vjekova. Pri pogledu na tu knjigu, posmatraču zastane dah zbog strepnje da se neopreznim dodirom ovo blago ne pretvori u prah.
“Apostol”, bogoslužbena knjiga iz druge polovine 13. vijeka, najstarija je među više od 600 rukopisnih djela u riznici. Pomoćnice upravnika Novka Šokica Šuvaković i Dušica Grbić otkrivaju nam da se u ovoj jedinstvenoj zbirci, uz “Matičin apostol” čuva i “Oktoiks prvoglasnik Đurđa Crnojevića” iz 1493. godine, najstarija ćirilična južnoslovenska štampana knjiga (štampana u Crnoj Gori).
Tu su i jedinstveni legati Save Popovića Tekelije i Platona Atanackovića, ali i najveća zbirka srpskih knjiga od 15. do 18. vijeka, kao i srpskih periodičnih publikacija iz 18. i 19. veka. Јedna od najljepše pisanih i ukrašenih knjiga je “Psaltir” Gavrila Trojičanina, prepisan u manastiru Sveta Trojica kod Pljevalja, 1643. godine.
Prvi legat Biblioteka Matice srpske dobila je 1841. godine od Platona Atanackovića (1788-1867), Somborca, vladike budimskog, koji joj je poklonio 878 knjiga.
Najvredniji i najbogatiji legat darovao je Sava Popović Tekelija (1761-1842). Ovaj veliki čovjek i dobrotvor, prvi srpski doktor pravnih nauka, imao je u to vrijeme 10.000 knjiga među kojima čak i prepis Dušanovog zakonika. Tekelija je osnovao
Austrougarske, a kasnije i vlasti Mađarske, decenijama poslije Tekelijine smrti odbijale su da ispoštuju njegovu želju, a kada su biblioteke najzad dopremljene u Novi Sad, obje su brojale ukupno tek 2.000 knjiga.
Značajna je i 1832. godina kada je Imperatorska ruska akademija (uzvraćajući na darivanje svezaka Ljetopisa i prvih knjiga u izdanju Matice srpske), našem hramu pisane riječi poslala 24 naslova u 59 tomova na srpskom jeziku. I ove knjige doplovile su docnije parobrodom u Novi Sad.
U Biblioteci se danas čuva 30 legata, među njima i biblioteke Јovana Јovanovića Zmaja, Tihomira Ostojića, Vase Stajića, Boška Petrovića, Božidara Timotijevića…
Svaki legat je dirljiva porodična priča, poput one o novosadskom profesoru Sretenu Mariću. Svih 13.000 primjeraka njegove lične biblioteke u kožnom su povezu. Poslije profesorove smrti, 1998. godine, njegova supruga Nikol uputila je u Novi Sad ovu vrijednu donaciju, a tek nekoliko primjeraka, da je podsjećaju na supruga, danas čuva u Francuskoj.
Za godinu dana Biblioteka Matice srpske dobije oko 20.000 knjiga na poklon, što upućuje na zaključak kako je institucija legata i darivanja knjiga preživjela do današnjih dana, uprkos činjenici da sve više mladih, sklonih čitanju na internetu, iz svojih stanova najprije izbacuju – knjige.
– Biblioteka Matice srpske danas povezuje svoju bogatu tradiciju sa zahtjevima i potrebama modernog komunikaciono-informacionog doba – kaže upravnik Selimir Radulović. – Svi stručni poslovi su potpuno automatizovani, od elektronske obrade publikacija, servisa Moja biblioteka, poručivanja publikacija, elektronskih registara stare i rijetke bibliotečke građe do fejsbuk-stranice i usluge “Pitajte bibliotekare”.
Dabome, parobrod “Napredak” bečkerečkog trgovca Forovića uspješno je “uplovio” i u 21. vijek. Na polzu svih nas.
– Biblioteka ima i najpotpuniju zbirku starih srpskih časopisa. Ovde se čuvaju primjerci najstarijeg živog časopisa u Evropi iz 1824. godine, Letopisa Matice srpske. Tu je i prvi (i jedini) broj “Orfelina”, prvog srpskog časopisa iz 17. vijeka, štampanog u Veneciji.
-Rariteti Biblioteke Matice srpske smješteni su u posebnom magacinu. Po posebnom programu za zaštitu starih i rijetkih publikacija, knjige se restauriraju, konzerviraju, a obavlja se i njihovo mikročipovanje. Biblioteka ima posebnu čitaonicu za korišćenje kopija starih knjiga i njihovih mikročipova, pišu Večernje novosti.
