Banjaluka „plaća danak“ tome što je administrativni centar Srpske, jer pored brojnih republičkih ustanova kulture, grad u suštini nema nijednu takvu instituciju na lokalnom nivou.
Banjalučani tako imaju privilegiju da lako posjete Muzej RS, Narodnu i univerzitetsku biblioteku, Arhiv RS, ali sa druge strane nemaju gradski muzej gdje bi mogli pogledati istoriju i razvoj Banjaluke, ili uspjehe poznatih sportista kojima bi se podičili u muzeju sporta.
Ranko Risojević, poznati banjalučki književnik, koji je nekoliko godina bio član gradskih komisija za kulturu, kaže da je još tada insistirao da se nadležni okrenu ovoj problematici i posvete formiranju gradskih institucija kulture. Smatra da Banjaluka kao veliki grad to i zaslužuje, njegove sugestije ipak nisu urodile plodom.
– Osnovno je prvo napisati jedan programski dokument o razvoju kulture u Banjaluci u narednih 10, 15 godina, s obzirom da su brojne banjalučke institucije vremenom prešle na republički nivo i ne mogu više zbog obaveza obavljati ujedno i gradsku funkciju. Niko međutim ove prijedloge nije prihvatio, kako tada, tako i danas, a spremamo se evo za nove poduhvate, za kandidaturu Grada za Evropsku prestonicu kulture – naglašava Risojević.
Svjestan je da novosonovane institucije treba i finansirati, ali podsjeća da je Grad to i radio dok muzej i biblioteka nisu prešle u „republičke ruke“.
Ističe da Banjaluka do skoro nije imala čak ni gradsko pozorište, te da je tek osnivanjem GP Jazavac donekle popunjen taj segment.
– Čak ni GP Jazavac, nije gradsko u potpunosti, nego samo u nazivu, jer posuđuje glumce iz Narodnog pozorišta RS – kaže Risojević.
Još jednom upozorava da sva trenutna situacija u gradu proističe iz nepostojanja razvojnog dokumenta kulture.
– Sve se razvija po inerciji, tu je amaterizam prenaglašen i kultura koja je bitna za razvoj Banjaluke kao evropskog grada je u pozadini i svodi se samo na inicijative pojedinaca – kaže Risojević.
Direktorica Narodne i univerzitetske biblioteke Ljiljana Petrović Zečić smatra ipak da je „pregruba konstatacija da Grad nema svoju biblioteku“, jer ta ustanova sa svojim odeljenjima na nivou grada, istovremeno obavlja i gradsku funkciju i uslužuje najviše Banjalučane.
– Grad je imao svoje insitucije, Umjetničku galeriju, Dečije pozorište, Biblioteku, ali su one vremenom dobile status nacionalnih. Sve ove inistucije nalaze se u gradskim prostorijama, nedeljive su od Banjaluke i zato bi Gradska uprava trebala pronaći način da izdvaja više novca za ove institucije – zaključuje ona.
Naravno da bi bilo dobro da se oformi još i nova Gradska biblioteka, ali u ovim uslovima, dodaje Petrović Zečić, pitanje je koliko je to opravdano.
Mada nema predznak „gradski“ i u Muzeju RS ističu da je ta ustanova ujedno i muzej Grada Banjaluka, te da je najviše materijala i arhivskih fotografija prikupljano iz Banjaluke, koja je bila centar za teritoriju Vrbaske banovine i Bosanske Krajine.
Muzejski savjetnik Vladimir Đukanović saglasan je sa tim da svaki veći grad treba da ima svoj muzej, ali poručuje – moraju se prvo stvoriti uslovi za njegovo osnivanje.
– Nije to jednostavno samo otvoriti muzej, da bi se pokrenuo on mora da ima sopstvene zbirke i drugo što čini jedan muzej. Trebalo bi svakako planirati prikupljanje građe u idućem periodu, krenuti od nule kao što je to davno uradio Špiro Bocanić. U tome mnogo mogu da pomognu stare banjalučke porodice koje bi davale svoje legate, na primjer slike unutrašnjeg uređenja kuće, stare fotografije. Tako je oformljen i muzej Novog Sada – pojašnjava Đukanović i podsjeća da je nedavno otvorena Kamena kuća na Kastelu koja bi trebalo da predstavlja muzej Grada.
Zanimljivo je da Banjaluka nema ni gradsku bolnicu, već se pacijenti za sve detaljnije pretrage upućuju direktno u Univerzitetski klinički centar, za razliku od Dobojlija, Bijeljinaca.
U praksi se tako dešava da su doktori na Paprikovcu nerijetko „zatrpani“ pacijentima iz Banjaluke.
– Odvela sam dijete kod pedijatra zbog boginja, a doktorka nas je da otkloni sumnju od infekcije uputila na Paprikovac. Tamo su nam rekli da im svako malo iz Banjaluke šalju pacijente i to često bez razloga, za razliku od drugih gradova- ispričala nam je jedna majka.
Poklon već pripemljen
I Zoran Pejašinović istoričar i direktor Gimnazije mišljenja je da Banjaluka treba da dobije ove gradske ustanove, te podsjeća da je i sam predlagao da se osnuje muzej Grada.
– Zainteresovan sam za ovakav projekat i volio bih da pomognem koliko mogu. Jedan takav muzej bio bi zanimljiv za sve koji dođu u Banjaluku, kao i za naše đake, jer iz iskustva znam da su učenici veoma zainteresovani za istoriju grada. Banjaluka bi imala mnogo da ponudi u jednoj ovakvoj priči i sve bi se to uklapalo i u ideju o apliciranju za prestonicu kulture – priča Pejašinović.
On je „budućem muzeju“ već pripremio i poklon iz svoje privatne arhive- okamenjenog morskog ježa starog nekoliko miliona godina, a pronađenog u Srpskim Toplicama, te rukopise bana Milosavljevića, koje čuva.
