Veliki “kauboj” i jedan od najpoznatijih holivudskih glumaca Džon Vejn umro je na današnji dan, 11. juna 1979. godine.
Vejna nije ubila indijanska strijela niti je poginuo u jednom od bezbrojnih dvoboja u svojim filmovima o kaubojima, već je, kako se vjeruje, umro od posljedica zračenja, zadobijenih još pedesetih godina tokom snimanja filma.
Vejn, rođen kao Merion Mičel Morison, dobio je slavno ime tek nakon što je stao pred kamere.
Karijeru je počeo dvadesetih godina prošlog vijeka u studiju “Foks” kao rekviziter, da bi uskoro počeo da glumi u niskobudžetnim filmovima.
Zahvaljujući prijateljstvu sa režiserom Džonom Fordom, jednim od najvećih autora iz “zlatnog doba” Holivuda, dobio je glavnu ulogu u klasičnom vesternu iz 1939. godine “Poštanska kočija”, što je predstavljalo prekretnicu u njegovoj karijeri.
Vejn je dobio “Oskara” za glavnu ulogu u filmu iz 1969. godine “Čovjek zvani hrabrost”.
Početak impresivne karijere Džona Vejna bio neobećavajući. Imao je čak dva honorarna posla. Ustajao je u pola šest ujutru da bi dostavljao novine, a nakon škole pomagao u očevoj apoteci raznoseći lijekove kupcima. Zarađivao je za svoju odjeću i za školu.
Nadimak “Vojvoda” /Djuk/ dobio je po svom psu, koji ga je svuda pratio. Kada bi išao u školu pas bi ga čekao kod vatrogasaca, koji su znali da je ime dječakovog psa Vojvoda, pa su i Vejna prozvali – Veliki Vojvoda.
Vejn je želio da bude igrač američkog fudbala i bio je u prvom timu srednje škole “Glendejl Haj”, koja se plasirala u državno finale, pa je uspio da dobije stipendiju za studiranje prava na Univerzitetu Južne Kalifornije.
Uz pomoć glumca Toma Miksa, tadašnje velike zvijezde vesterna, zaposlio se kao scenski radnik u filmskom studiju “Foks”.
Zbog loše materijalne situacije, jedva je oženio najveću ljubav Džozefinu Alisiju Sajz, kćerku Džoza Sajza, uspješnog biznismena i panamskog konzula u Los Anđelesu.
Vejn je bio solidan igrač američkog fudbala, ali novac koji je zarađivao nije bio dovoljan da izdržava porodicu. Zbog toga je zarađivao prodajući sopstvenu krv, i to toliko često da su mu u bolnici zabranili da dolazi.
Zarađivao je samo 35 dolara sedmično, što mu je jedva pokrivalo životne troškove, ali je radio duplo, pa bi nekada dobio i 130 dolara za jednu sedmicu.
Čak ni Ford, kojeg mnogi smatraju jednim od najvećih filmskih reditelja svih vremena, nije prepoznao Vejnov glumački potencijal. Naprotiv, često ga je maltretirao.
Ali, uskoro dobija glavnu ulogu u filmu “Big trejl”, koji je sa budžetom od dva miliona dolara trebalo da bude najspektakularniji vestern toga doba.
Režiser Rajol mučio se sa izborom glavnog glumca. U to doba se pojavio zvučni film, a mnoge zvijezde nijemog filma nisu mogle da se priviknu na novi medij.
Volš je tada primijetio mladog scenskog radnika koji je sa lakoćom nosio dva teška stola i učinio mu se idealnim za ulogu.
Na probnom snimanju nije se proslavio, ali je pred kamerama ostavljao upečatljiv utisak, pa su mu dali ulogu, uz platu od 75 dolara nedjeljno. Problem je bio samo u njegovom imenu.
Producenti su smatrali da ono nije dovoljno glamurozno, te su ga, po junaku američke revolucije Medu Entoniju Vejnu, preimenovali – u Džona Vejna.
Glumac se tome nije protivio, jer mu je, kako je često objašnjavao, nakon rodnog imena Merion – svako ime bilo dobro.
Vejn je snimio niz kultnih vesterna, među kojima su – “Ringo Kid”, “Crvena rijeka”, “Tvrđava Apača”, “Nosila je žutu traku”, “Rio Grande”, “Čovjek koji je ubio Liberta Valansa” i “El Dorado”.
Vejn je preminuo 11. jula 1979. godine od raka želuca, a njegova smrt izazvala je razne kontroverze i do danas je ostala nerazjašnjena.
Naime, mnogi smatraju da je Vejn umro od prevelike doze radijacije kojoj je bio izložen za vrijeme snimanja filma “Osvajač” /The Conljueror/, još 1955. godine.
Od oko 220 ljudi koji su sačinjavali ekipu tog filma, njih 90 je dobilo rak, od čega je 46 preminulo. Niko sa sigurnošću ne može da tvrdi, ali mnogi povezuju sve to sa radioaktivnom prašinom, iz obližnjeg test-poligona u Nevadi.
Film je bio klasičan holivudski blokbaster, a prvobitno je glavna uloga ponuđena Marlonu Brandu, ali ju je on odbio.
Medijski magnat Hauard Hjuz uložio je ogroman novac u ovo ostvarenje, ali je, po svemu sudeći, fatalna greška napravljena pri izboru lokacije za snimanje.
Za scene u zatvorenom prostoru korišteni su holivudski hangari, dok je mongolske stepe i pustinje trebalo da “glumi” Sent Džordž, grad u Juti, samo 220 kilometara udaljen od poligona “Juka flet”.
Ovaj poligon je bio samo jedan od četiri u okviru velikog Nevada platoa. Iako su ove lokacije bile pod nadzorom američke Vlade, samo u toku 1953. godine tu je bačeno 11 atomskih bombi. To ekipa filma nije znala.
Glumci i kompletna ekipa proveli su 13 nedjelja na toj lokaciji, a još veća greška je napravljena prilikom odlaska ekipe sa seta. Tada je prebogati Hjuz platio radnicima da mu isporuče 60 tona pijeska u Holivud kako bi tamo naknadno improvizovao pojedine scene.
Mnogi očevici govorili su da je ekipa filma bila upoznata o potencijalnoj opasnosti i da je “Gajgerovim brojačem” svakodnevno mjerena doza radioaktivnosti.
Čini se da to niko nije shvatao ozbiljno pošto je prva nuklearna bomba bačena samo nekih desetak godina ranije i niko nije znao kakvi su dugoročni efekti zračenja.
Kako su godine prolazile sve veći broj članova filmske ekipe obolijevao je od malignih bolesti, među njima i glavne zvijezde – Džon Vejn i Suzan Hejvard.
Iako su mnogi krivili Hauarda Hjuza, on nikada nije bio tužen. Hjuzovi prijatelji kažu da je film “Osvajač” povučen na njegovo lično insistiranje i da ga je on neprestano, gotovo opsesivno, gledao tokom posljednjih godina svog života.
Tako je život okončao veliki Džon Vejn, neustrašivi kauboj sa filmskog platna, veliki antikomunista i glumac kojeg je “voljela kamera”. (agencije)
