U Republici Srpskoj, 31. januara se tradicionalno obilježava kao dan bez duvanskog dima, čime se želi ukazati na opasnosti i posljedice pušenja duvana i duvanskih proizvoda. Kontrola duvana i duvanskih proizvoda u Republici Srpskoj sprovodi se u skladu sa globalnim smjernicama za kontrolu duvana i Okvirnom konvencijom za kontrolu duvana Svjetske zdravstvene organizacije.
Pušenje duvana i duvanskih proizvoda ima brojne zdravstvene posljedice, a neke od njih su sljedeće: pušenje je jedan od četiri faktora rizika za nastanak i razvoj kardiovaskularnih bolesti, nastanak raznih malignih oboljenja je češći kod pušača, pušači češće boluju od hronične opstruktivne bolesti pluća, pušenje ima negativne posljedice na reproduktivno zdravlje žena i muškaraca. Pored aktivnog pušenja, izloženost duvanskom dimu (tzv. pasivno pušenje) nosi rizik za oboljevanje, a naročitio osjetljivih grupa stanovništva (djece, trudnica i starih lica).
Svjetska zdravstvena organizacija pored zdravstvenih posljedica pušenja duvana i duvanskih proizvoda, sve češće ukazuje na ekonomske posljedice pušenja. Globalno ekonomsko opterećenje zbog upotrebe duvana i duvanskih proizvoda je veliko i najveći dio tog opterećenja u svijetu nose nerazvijene zemlje i zemlje u razvoju.
Trenutne procjene Svjetske zdravstvene organizacije su da u svijetu umire sedam miliona ljudi godišnje od posljedica bolesti povezanih sa pušenjem, pri čemu više od pet miliona smrtnih slučajeva je posljedica direktne upotrebe duvana.
Više od 900.000 slučajeva oboljelih lica predstavlja posljedicu izloženosti duvanskom dimu. Prema procjenama Svjetske zdravstvene organizacije, smatra se da u svijetu svakih šest minuta umre jedna osoba od posljedica upotrebe duvana. Ukoliko se nastavi trenutna učestalost pušenja za očekivati je da će do 2030. godine broj smrtnih slučajeva povezanih sa pušenjem dostići osam miliona.
Učestalost pušenja je veća među siromašnima i drugim ugroženim grupama, a upotreba duvana utiče na stvaranje zdravstvenih nejednakosti između bogatih i siromašnih.
Pušenje ima za posljedicu povećane troškove domaćinstava, odnosno dovodi do preusmjeravanja potrošnje, sa hrane, odjeće, smještaja i obrazovanja na kupovinu duvana i duvanskih proizvoda. Korišćenje duvana i duvanskih proizvoda doprinosi nastanku bolesti, a samim tim i povećanju potrošnje za liječenje oboljelih osoba.
Iako je do sada u Republici Srpskoj napravljen napredak u kontroli duvana, učestalost pušenja je i dalje veća od globalnog prosjeka.
U toku Istraživanja višestrukih pokazatelja u Republici Srpskoj 2011. i 2012. godine prikupljene su informacije o konzumaciji duvana među ženama i muškarcima od 15 do 49 godina života, koje su pomogle stvaranju slike o: tadašnjoj trenutnoj konzumaciji cigareta, konzumaciji tokom života i uzrastu u kojem se počelo sa pušenjem; tadašnjoj trenutnoj konzumaciji duvanskih proizvoda za pušenje i proizvoda koji nisu za pušenje, i konzumaciji tih proizvoda tokom života, intenzitetu konzumacije cigareta i duvanskih proizvoda za pušenje i proizvoda koji nisu za pušenje.
Konzumacija duvanskih proizvoda bila je učestalija među muškarcima nego ženama. Oko 51,1 odsto žena i 58 odsto muškaraca od 15 do 49 godina života je izjavilo da su nekada tokom života koristili duvanski proizvod.
Cigarete je pušilo ili koristilo duvanske proizvode za pušenje ili one koji nisu za pušenje tokom jednog ili više dana u mjesecu prije istraživanja, oko 34 odsto muškaraca i 26,3 odsto žena.
Konzumacija duvana među ženama bila je učestalija u gradskim nego u ostalim sredinama, dok je udio muškaraca koji konzumiraju duvan bio nešto veći u seoskim nego u gradskim sredinama.
Među muškarcima i ženama koje su tada trenutno koristili duvanske proizvode, proizvod koji se najčešće konzumirao bila je cigareta.
Oko 32,9 odsto muškaraca i 26odsto žena je konzumiralo samo cigarete tokom mjeseca prije istraživanja.
Među muškarcima koji su tada pušili cigarete, 74,1 odsto je pušio više od 20 cigareta u proteklih 24 časa prije istraživanja. Oko 32 odsto žena koje su tada pušile cigarete, izjavilo je da je pušilo više od 20 cigareta u proteklih 24 časa prije istraživanja. Gotovo 93 odsto muškaraca i 79 odsto žena je pušilo 10 ili više cigareta u proteklih 24 časa prije istraživanja.
Rezultati Istraživanja višestrukih pokazatelja u Republici Srpskoj 2011. i 2012. godine pokazuju da je 9,6 odsto muškaraca od 15 do 49 godina života po prvi put pušilo cigarete prije 15. godine.
Taj procenat među ženama iznosio je 1,5. U istraživanju nije identifikovana nijedna žena od 15 do 19 godina života koja je pušila prije svoje 15 godine. Međutim, 0,4 odsto žena od 20 do 24 godine života, 3,3 odsto žena od 35 do 39 godina života i 3,3 odsto žena od 40 do 44 godine života je prvi put pušilo cigarete prije svoje 15. godine.
Gotovo sedam procenata muškaraca od 15 do 19 godina života je pušilo prije svoje 15 godine, oko četiri i po procenta muškaraca od 20 do 24 godine života, 9,6 odsto muškaraca od 35 do 39 godina života, 13,2 odsto muškaraca od 40 do 44 godine života i 16,4 odsto muškaraca od 45 do 49 godina života je prvi put pušilo cigarete prije svoje 15. godine.
Prema istraživanju koje je proveo ЈZU Institut za javno zdravstvo Republike Srpske, u 2010. godini, 28,7 odsto stanovništva uzrasta od 18 godina i više, svakodnevno je pušilo, što je u odnosu na 2002. godinu bilo manje za 4,9 odsto. Prevalenca pušenja (zbir svakodnevnih i povremenih pušača) je u 2010. godini (31 odsto) bila za 3,7 odsto manja nego u 2002. godini (34,7 odsto).
Prema podacima istraživanja koje je 2015. godine u Banjoj Luci, Doboju i Trebinju, takođe sproveo ЈZU Institut za javno zdravstvo Republike Srpske, učestalost pušenja u populaciji od 15 do 65 godina je 24,6 odsto pri čemu muškarci (26,7 odsto) češće puše od žena (22,6 odsto).
Pušenje je u Republici Srpskoj rasprostranjeno i u poluaciji mladih uzrasta od 13 do 15 godina. Prema rezultatima Globalnog istraživanja pušenja kod mladih, koje je 2013. godine srpovedeno u Republici Srpskoj, 7,9 odsto mladih (8,6 odsto dječaka i 7,1 odsto djevojčica) su svakodnevni pušači, dok je 33,7 odsto dječaka i 28 odsto djevojčica probalo pušiti duvan ili neki drugi duvanski proizvod.
Istraživanjem zdravstvenog stanja stanovništva Republike Srpske, iz 2010. godine utvrđena je prevalenca pušenja od 31 odsto, a razlika u procentu pušača koji je utvrđen istraživanjem 2015. godine u odnosu na istraživanje iz 2010. godine može biti uslovljena sprovođenjem istraživanja na različitom uzorku stanovnika i ne znači sigurno smanjenje učestalosti pušenja u Republici Srpskoj.
Prema preporukama Svjetske zdravstvene organizacije, mjere koje bi se trebale sprovoditi u cilju zaštite zdravlja stanovništva od duvanskih i ostalih proizvoda za pušenje, podrazumjevaju: praćenje i unapređenja zakonskih i planskih dokumenata u skladu sa globalno preporučenim mjerama kontrole duvana i duvanskih proizvoda, zaštita stanovništva od udisanja duvanskog dima, uspostavljanje usluge za pomoć pušačima da prestanu sa pušenjem, informisanje stanovništva o posljedicama pušenja duvana i duvanskih proizvoda, zabrana reklamiranja, sponzorisanja i promocije duvana i duvanskih proizvoda, te podizanje iznosa akciza na duvan i duvanske proizvode, javlja RTRS.
